MỘT SỐ BÀI THƠ HAIKU CỦA GIÁO SƯ AKITO ARIMA

Nguyễn Đình Đăng

HG: ..., "Trong cái lạnh của mùa hoa / Tôi lau tấm gương tới khi /Phản chiếu quá khứ", ...

Thật là...!

GS Akito Arima (1930 - 2020) là một nhân cách kiệt xuất. Ông là nhà vật lý lý thuyết hạt nhân lừng danh thế giới, đồng thời là thi sỹ haiku, chủ tịch hội haiku Ten-I (天為, Thiên Vi, theo phiên âm Hán-Việt, tức "do Trời làm ra") của Nhật. Ông còn là một chính khánh nổi tiếng, từng là hiệu trưởng Đại học Tokyo, chủ tịch viện RIKEN, cố vấn của thủ tướng Nhật Bản, bộ trưởng Giáo dục, Văn hoá và Khoa học Nhật Bản, nghị sỹ quốc hội Nhật Bản. Sinh thời, ông từng được nhiều huân chương, giải thưởng, như Giải thường Hàn lâm Nhật Bản năm 1993, Bắc đẩu Bội tinh của Pháp năm 1998, Huân chương Văn hóa năm 2010, giải thưởng Mainichi cho tập thơ haiku "Ngày tận thế", v.v.

Năm 1991, khi đang là hiệu trưởng Đại học Tokyo, phá bỏ truyền thống phục tùng cấp trên của Nhật, ông đã đứng ra đối chất với bộ trưởng giáo dục và các chính trị gia khác của Nhật về điều kiện vật chất của trường mình. Trong một hành xử cấp tiến tiếp theo, ông đã mời các các chuyên gia nước ngoài tới thanh tra các tòa nhà và tiềm lực của khoa vật lý Đại học Tokyo. Từ đó trở đi việc bình duyệt bởi các nhà khoa học nước ngoài trở thành chuẩn mực ở Nhật.

Khi làm bộ trưởng giáo dục (1998 - 2000), ông đã công bố kiến nghị rút ngắn giờ học tại trường phổ thông, cho học sinh nghỉ học ngày thứ Bảy, và đề xuất một hệ thống cho phép các học sinh giỏi ở trung học có thể nhảy lớp một năm. Song cải cách lớn nhất của ông là cải cách đại học, bao gồm đẩy mạnh các chương trình sau đại học và tài trợ nghiên cứu.

Học thơ haiku từ nhỏ, GS Akito Arima đã xuất bản 13 tập thơ haiku của mình, trong đó cuốn "Thế kỷ Einstein" đã được dịch sang tiếng Anh. Ông nói, khi gặp vấn đề nan giải trong vật lý, ông thường chuyển sang nghĩ về các cảnh thiên nhiên kỳ vĩ hoặc tiếng hát đẹp đẽ của một con côn trùng. "Làm thơ haiku, tôi có thể bỗng nhiên tìm ra tâm can bí mật của Tự nhiên."

Ông còn nói rằng mối quan tâm tới hệ nhiều vật thể trong vật lý của ông không áp dụng được khi các vật thể là những con người. Ông từng khuyên tôi: "Đừng bao giờ làm công việc hành chính quản lý, vì việc đó sẽ lấy hết thì giờ của anh."

Dưới đây là một số thơ haiku của GS Akito Arima. Chúng hay một cách đặc biệt vì, tuy mỗi "bài" trong nguyên bản chỉ gồm một dòng, chúng chứa đựng một trí tưởng tượng lạ lùng, những liên tưởng bất ngờ, thấm đậm tư tưởng nhân văn của một trí tuệ lớn.

＊

Nhật ký mới

Một ký hiệu nguyên tố

Được viết đầu tiên

＊

Bao linh hồn

Biến thành hoa tuyết

Mái vòm bom nguyên tử Hiroshima

＊

Lưới mắt cáo

Của tháp Eiffel

Cũng vào mùa đông

＊

Tại thành phố ở cực bắc

Mua một cuốn nhật ký

Thuần khiết trắng

＊

Sao Thiên Lang

Thế kỷ của Einstein

Kết thúc

＊

Người tuyết

Đã sống như thế

Đã bị lãng quên như thế

＊

Tràng An

Trăng mùa đông

Mảnh hơn sợi chỉ

＊

Đông qua

Ruột phong bì

Ngả màu trời xanh

＊

Những cánh tulip rụng

Một cánh là cái tai

Của Vincent van Gogh

＊

Kể từ ngày

Thành Cát Thư Hãn phóng đi

Đến nay cát vàng vẫn bay

＊

Hoa lê nở

Màn đêm buông xuống

Như lá cờ đen

＊

Trong cái lạnh của mùa hoa

Tôi lau tấm gương tới khi

Phản chiếu quá khứ

＊

Uống cốc bia đen

Lấp lánh

Ánh đêm trắng

＊

Buổi mai lạnh lẽo

Chiếc xe nôi trẻ em

Vượt qua biên giới

＊

Vũ nữ ballet

Biến đêm lập hạ

Thành đáy biển

＊

Trong cái lạnh đầu mùa

Tôi chỉnh đồng hồ

Về giờ mẫu quốc

＊

Vợ tôi thông báo

Trọng lượng của thai

Nặng bằng trái bạch đào

＊

Nhạc công ngoài phố

Thu nhặt trong mũ

Tiền xu và lá rụng

＊

Lá ngân hạnh rơi

Từ các trang

Của hàng vạn cuốn sách

＊

Sâu thẳm giữa mùa thu

Bia mộ và thành phố

Một màu như nhau

＊

Cả tôi và con thú

Đều đợi mùa đông tới

Bằng đôi tai

＊

Cuối thu

Một chiếc ghế tựa

Đợi người nào tới

(Nguyễn Đình Đăng tạm dịch)