Faust- Khúc dạo đầu trên thiên đường

Johann Wolfgang Goethe 

Quang Chiến (dịch)

Peter Cornelius, Faust và Gretchen 

Chúa trời, các thiên thần, rồi đến Mephisto. 

Ba thiên thần tiến lên phiá trước. 

THÁNH RAPHAEL: 

Vầng thái dương, theo điệu đàn vạn cổ 

Cất tiếng đua ca cùng anh em tinh tú, 

Vẫn hành trình theo đường Chúa phán truyền, 

Hoàn tất chuyến đi bằng chớp giật, sấm rền. 

Quang cảnh ấy cho quần tiên sức lực. 

Dù không ai đủ trí tài hiểu được; 

Bao công trình cao cả, bí huyền 

Vẫn tuyệt vời như trong buổi đầu tiên. 

THÁNH GABRIEL: 

Và trái đất nguy nga rực rỡ 

Vẫn quay nhanh, nhanh quá, khôn lường; 

Vừa chói chang ánh sáng thiên đường 

Đã chuyển sang màn đêm dày, khủng khiếp; 

Và biển cả sôi trào gào thét 

Nơi cửa sông, bên ghềnh đá cheo leo, 

Ghềnh đá, biển khơi cùng bị cuốn theo 

Vào vòng quay vĩnh hằng trái đất. 

THÁNH MICHAEL: 

Và bão tố đua nhau gầm thét 

Từ biển khơi vào bờ, từ bờ tới biển khơi, 

Cuồng nộ tạo ra liên tiếp khắp nơi 

Những tác động hủy tàn, sâu xa nhất. 

Cảnh tàn phá sáng lên trong ánh chớp 

Đến soi đường cho sét nổ, sấm vang; 

Nhưng tôi tớ của Người, hỡi Chúa vinh quang 

Vẫn tôn kính bước nhịp nhàng trong mỗi ngày của Chúa. 

CẢ BA THÁNH: 

Hình ảnh Chúa cho quần tiên sức lực, 

Cho dù họ chẳng tài nào hiểu được 

Bao công trình của Chúa thực cao cả, bí huyền 

Vẫn tuyệt vời như trong buổi đầu tiên. 

MEPHISTO: 

Lạy Chúa, bởi lẽ Người đã có lòng hạ cố 

Và hỏi thăm cơ sự chốn trần gian, 

Với riêng tôi, thường tình ra Chúa vẫn ưa nhìn, 

Nên Chúa cũng thấy tôi đứng trong hàng tôi tớ. 

Xin lỗi, tôi không biết nói những lời cao nhã, 

Dù mọi người thường hay chế nhạo tôi; 

Tôi mà nói văn hoa chắc Chúa cũng phì cười 

Nếu Người chưa bỏ được thói quen cười thích thú. 

Tôi chẳng biết nói gì về Thái dương hay vũ trụ 

Mà chỉ thấy con người đương khốn khổ ra sao. 

Cái ông Thánh con của trần gian chẳng thay đổi chút nào, 

Vẫn như buổi đầu tiên thực lạ lùng, kì dị 

Lẽ ra hắn có thể sống khá hơn như thế, 

Nếu Chúa không ban cho hắn thứ ánh sáng thiên linh; 

Mà hắn gọi là Lí trí và sử dụng riêng mình 

Để rồi còn súc sinh hơn mọi loài súc vật. 

Tôi thấy hắn, vâng, xin Người thể tất 

Chẳng khác một loại ve ngoằng ngoẵng bộ chân dài, 

Vừa bay vừa nhảy lại vừa nhảy vừa bay 

Rồi rúc xuống cỏ hôi ca bài ca cổ lỗ; 

Chà, giá như hắn biết thân cứ nằm yên trong cỏ! 

Đằng này, không, mọi chốn bùn nhơ hắn đều cắm mũi vào. 

CHÚA: 

Ngươi không còn gì khác để nói nữa hay sao? 

Sao lần nào đến đây cũng luôn mồm khiếu nại? 

Phải chăng đối với ngươi, chốn trần gian luôn là điều ngang trái? 

MEPHISTO: 

Thưa Chúa, vâng! Tôi thấy trần gian vẫn tồi tệ khôn lường 

Và ái ngại cho con người sống ngày tháng thê lương, 

Nên cũng thấy mủi lòng, không nỡ hành hạ họ. 

CHÚA: 

Thế còn Faust, ngươi biết chứ? 

MEPHISTO: 

Tay tiến sĩ ấy à? 

CHÚA:

Là bề tôi của ta! 

MEPHISTO: 

A, phải rồi! Hắn thờ Chúa theo cách riêng kì cục! 

Uống cũng như ăn, gã điên ấy chẳng như người phàm tục. 

Lòng bốc men say, hắn khát khao toàn những chuyện xa vời. 

Mà hắn cũng phần nào nhận biết hắn điên rồi; 

Hắn đòi lấy của Trời những vì sao đẹp nhất, 

Đòi hưởng mọi sướng vui tột cùng trên trái đất. 

Nhưng mọi cái ở gần hay ở chốn xa xôi 

Cũng không sao thoả mãn một trái tim đầy khát vọng trong đời. 

CHÚA: 

Cho dù hôm nay hắn chỉ phụng sự ta trong mê dại, 

Nhưng ta sẽ sớm dẫn hắn đi tới quang minh, chính đại, 

Người làm vườn thấy mầm cây non xanh 

Đã biết chắc mai sau hoa, trái sẽ đầy cành! 

MEPHISTO: 

Chúa đánh cược gì nào? Người mất hắn, đó là cái chắc! 

Nếu như tôi được phép, 

Tôi sẽ dẫn hắn đi vào con đường của tôi! 

CHÚA: 

Một khi hắn còn sống ở trên đời 

Ta không cấm đoán ngươi, cứ việc làm thoả sức. 

Chừng nào còn vươn lên, con người còn lầm lạc. 

MEPHISTO: 

Xin đội ơn Người! Vì quả thật 

Tôi chẳng bao giờ thích cái xác con người, 

Tôi yêu nhất má hồng còn đầy đặn, xinh tươi. 

Còn cái xác khô rồi, tôi chẳng mong đón tiếp. 

Tôi cũng giống chú mèo không ưa vờn chuột chết. 

CHÚA: 

Thôi, được rồi! Ta để cho ngươi cứ việc tung hoành 

Lôi kéo linh hồn kia rời khỏi cội nguồn mình, 

Nếu ngươi có khả năng dụ hắn ta quy phục, 

Thì cứ dẫn hắn đi theo ngươi vào địa ngục, 

Rồi ngươi sẽ hổ thẹn khi phải thú nhận rằng: 

Một người tốt, trong khát vọng tối tăm 

Vẫn ý thức được con đường chính nghĩa. 

MEPHISTO: 

Vâng, để coi! Không lâu đâu, thưa Chúa! 

Trong cuộc thách đố này, tôi chẳng sợ cho tôi, 

Nhưng nếu tôi đạt cái đích kia rồi, 

Chúa hãy cho phép tôi hả hê mừng thắng lợi. 

Hắn sẽ phải vui mừng ăn đất bụi. 

Như dì tôi, một con rắn lừng danh. 

CHÚA: 

Còn ngươi, vẫn được phép lên đây theo ý mình, 

Với những kẻ như ngươi, ta chẳng bao giờ giận. 

Trong cả đám quỷ ma chuyên phủ nhận 

Thì Quỷ Khôi hài ít phiền nhiễu ta hơn. 

Hoạt động của con người hay uể oải là thường, 

Hắn chỉ thích sớm an nhàn, tĩnh tại; 

Bởi vậy, ta cho hắn một bạn đường ngang trái 

Là quỷ sứ tác thành, kích thích hắn không ngừng. 

Còn các ngươi, hỡi bầy con chân chính của thánh thần, 

Hãy vui mừng vì cái Đẹp sinh sôi và thiên hình vạn trạng! 

Và cái Sinh thành, cái Sáng tạo vĩnh hằng và sống động, 

Vây bọc các con trong âu yếm, yêu thương, 

Còn những gì là hình ảnh chập chờn, 

Các con hãy khắc sâu mãi mãi vào tâm tưởng. 

(Cửa thiên đường khép lại. Các thiên thần tản đi) 

MEPHISTO (một mình): 

Thỉnh thoảng được thấy mặt ông già, cũng thú, 

Mình cố giữ không tuyệt giao với cụ. 

Kể cũng hay hay: có một Đấng Tối cao 

Nói chuyện với quỷ ma mà nhân ái biết bao! 

 Bản gốc

- Đoạn trích trên thuộc chương II trong 3 khúc dạo đầu của Faust I

- Nguồn: J.W. Goethe, Faust, Quang Chiến dịch từ tiếng Đức, Nxb Văn học, Hà Nội 2001, 755 trang.

-----------------------------------------------------------

Bản dịch mới kịch thơ kinh điển của Goethe ra mắt

Tên sách: Faust

Tác giả: Johann Wolfgang Von Goethe

Dịch giả: Quang Chiến

Nhà xuất bản Văn học và Nhã Nam phát hành, 12/2015

   Faust là kịch bằng thơ của Goethe. Tác phẩm gồm hai phần, phần một được xuất bản vào năm 1806, phần hai được tác giả biên tập, thêm bớt và hoàn thành vào năm 1832, trước khi ông qua đời. 

   Nhân vật chính của tác phẩm là Faust – một học giả thông minh, người luôn miệt mài nghiên cứu khoa học. Tuy vậy, chàng vẫn thấy những hiểu biết của mình hữu hạn so với bao điều trong vũ trụ. Chàng cho rằng lối học kinh viện trong trường đại học là những “lý thuyết màu xám”, muốn từ bỏ nó để về với “cuộc đời tươi xanh”.

   Điều mà Faust mong muốn là có thể khám phá tận cùng tri thức. Trong một lần đi dạo, chàng bắt gặp quỷ Mephixto đội lốt một con chó. Giữa người và quỷ diễn ra thách thức: Faust tự đề ra cho mình kế hoạch không ngừng vươn lên để làm giàu vốn tri thức. Nếu quỷ có thể khiến mong muốn đó không thành hiện thực, làm Faust thỏa mãn với chính mình bằng lạc thú thấp hèn thì chàng thua cuộc. 

   Quỷ tìm mọi cách đưa Faust đến với các cuộc hội hè, bố trí cho chàng gặp nàng Gretsen – một cô gái xinh đẹp, trong trắng. Mục đích của quỷ là làm cho Faust vui với tình yêu mà từ bỏ kế hoạch khám phá khoa học. Tình yêu giữa Faust và Gretsen bị quỷ chi phối khiến họ gặp nhiều oan trái. Gretsen bị chính quyền bắt giam và xử tử.

Sách “Faust”.

   Faust tìm cách cứu Gretsen nhưng nàng cự tuyệt. Buồn bã, chàng rời nhà tù, ngủ trên bãi cỏ hoa dại. Bầy tiên nữ hát ca bên cạnh khiến chàng thấy hăng hái khám phá khoa học trở lại. Chàng tới kinh đô giúp vua chế tạo tiền giấy, tới phương Bắc giúp vua dẹp tan giặc ngoại xâm… Quỷ lo sợ Faust chiến thắng nên làm cho mắt chàng bị mù. Nhưng Faust vẫn nỗ lực chiêu mộ dân chúng khai phá, cải tạo thiên nhiên. Trước khi chết, chàng đã dự cảm “một nhân loại tự do sẽ sống trên mảnh đất tự do” mà họ khai phá.

   Tác phẩm phê phán, châm biếm, đả kích chế độ phong kiến và các đại diện tham lam, lạm quyền Thiên Chúa giáo. Khi viết Faust, Goethe không anh hùng hóa hay lý tưởng hóa nhân vật. Faust là một con người đại diện cho nhân loại, một bản thể không ngừng vươn lên nhưng cũng liên tiếp mắc sai phạm. Chàng là kẻ lầm lạc nhưng chính bản chất vươn lên cái đẹp, cái đúng mà đạt được chân lý, tìm được mục đích sống ý nghĩa.

   Giáo sư Nicholas Boyle (Đại học Cambridge) đánh giá Faust là tác phẩm chứa đựng những chân lý sâu sắc. Ông cho rằng phần hai của tác phẩm là những điều mà xã hội ngày nay đang trải qua. Đạo diễn Alexandre Sokurov – người chuyển thể Faust thành phim vào năm 2011 – cho rằng tác phẩm là đỉnh cao tư tưởng châu Âu trong nghệ thuật.

   Đây không phải lần đầu Faust được dịch ra tiếng Việt. Năm 1976, tập một đã được Tiến sĩ Đỗ Ngoạn dịch. Năm 1995, tập hai (do Đỗ Ngoạn và Thế Lữ dịch) tiếp tục được giới thiệu. Năm 2001, dịch giả Quang Chiến công bố bản dịch của mình. Tác phẩm mới được Nhã Nam xuất bản.

Lam Thu